Trầm cảm ở học sinh THPT: Khi áp lực học hành trở thành nỗi ám ảnh | Safe and Sound

Trong bối cảnh xã hội đặt nặng thành tích học tập, học sinh trung học phổ thông (THPT) đang phải đối mặt với áp lực. Các chuyên gia tâm lý cho biết, điều đáng lo ngại là áp lực này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả học tập mà còn là nguyên nhân sâu xa dẫn đến nhiều vấn đề về sức khỏe tâm lý, trong đó trầm cảm ở học sinh THPT đang trở thành một thực trạng đáng báo động.

Ngô Thị Sáng | Thạc sĩ Tâm lý giáo dục học – Ứng dụng chăm sóc sức khỏe tinh thần  Safe and Sound

Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế

1. Vì sao áp lực học hành có thể dẫn tới trầm cảm ở học sinh THPT?

Ở lứa tuổi THPT, học sinh đang trong giai đoạn chuyển tiếp lớn về mặt thể chất, nhận thức và định hình bản thân. Đây là giai đoạn mà các em rất dễ bị tổn thương về mặt tâm lý và chưa có đủ kỹ năng để đối mặt với áp lực kéo dài. Khi những kỳ vọng học tập trở nên quá lớn, điều đó có thể trực tiếp đẩy hệ thống cảm xúc của học sinh rơi vào trạng thái căng thẳng mãn tính, một trong những nguyên nhân hàng đầu gây trầm cảm.

a. Kỳ vọng và so sánh liên tục khiến học sinh mất kết nối với chính mình

Ảnh 1: Kỳ vọng và so sánh liên tục khiến học sinh mất kết nối với chính mình

Nhiều học sinh THPT chia sẻ rằng các em luôn cảm thấy mình "phải giỏi hơn nữa" để được công nhận. Áp lực thi cử, điểm số, thứ hạng lớp học khiến các em rơi vào vòng lặp so sánh và tự chỉ trích. Các chuyên gia tâm lý chia sẻ, khi thành tích trở thành thước đo giá trị duy nhất, học sinh rất dễ đánh mất cảm giác tự tin, không còn biết đâu là điểm mạnh thật sự của mình. Sự thiếu kết nối này khiến các em dễ rơi vào cảm giác trống rỗng, mất phương hướng, là những biểu hiện sớm của trầm cảm ở học sinh THPT.

b. Thiếu thời gian nghỉ ngơi và phục hồi cảm xúc

Lịch học kín mít từ sáng đến tối, cộng thêm việc học thêm, làm bài tập, ôn luyện thi đại học khiến học sinh thường xuyên trong trạng thái thiếu ngủ, mệt mỏi tâm lý, tinh thần. Trong khi đó, các em không được dạy cách lắng nghe và chăm sóc cảm xúc. Cảm xúc tiêu cực bị dồn nén lâu ngày như lo lắng, căng thẳng, sợ thất bại.. nếu không được giải tỏa sẽ tích tụ và khiến hệ thần kinh bị quá tải, dễ dẫn đến trầm cảm.

c. Niềm tin sai lệch: "Chỉ có thành tích mới khiến con có giá trị"

Theo các chuyên gia tâm lý, nhiều học sinh mang theo một niềm tin cứng nhắc rằng mình chỉ có thể được yêu thương hoặc xứng đáng nếu đạt điểm cao, đậu trường tốt. Khi không đạt được kỳ vọng đó, cảm giác tội lỗi, tâm lý thất vọng và tự ghét bản thân trở nên rất mạnh mẽ. Đây chính là kiểu suy nghĩ tiêu cực mang tính hệ thống, một trong những triệu chứng tâm lý phổ biến của trầm cảm.

d. Thiếu sự hỗ trợ tâm lý từ gia đình và nhà trường

Ảnh 2: Thiếu sự hỗ trợ tâm lý từ gia đình và nhà trường

Phần lớn học sinh THPT không được dạy cách gọi tên cảm xúc, không được nói chuyện cởi mở về sức khỏe tâm thần. Khi gặp khủng hoảng tâm lý, nhiều em không biết chia sẻ cùng ai, sợ bị đánh giá là yếu đuối. Trong một môi trường mà sự mệt mỏi hay buồn bã bị xem là "bình thường", trầm cảm dễ dàng bị bỏ qua hoặc bị hiểu sai. Điều này khiến nhiều học sinh phải âm thầm chịu đựng trong cô đơn, dẫn đến tình trạng trầm cảm kéo dài mà không được can thiệp kịp thời.

2. Khi cảm xúc bị đè nén, trầm cảm len lỏi

Không phải học sinh nào cũng có đủ ngôn ngữ và kiến thức cũng như sự mạnh dạn để nói: "Em đang rối loạn tâm lý". Thay vào đó, trầm cảm ở học sinh THPT thường biểu hiện âm thầm qua những thay đổi trong hành vi và cảm xúc hằng ngày:

• Suy giảm hứng thú học tập: Các môn học từng yêu thích trở nên vô nghĩa. Học vì sợ bị phạt, sợ bị tụt lại, không còn thấy mục tiêu rõ ràng.
• Mệt mỏi và kiệt sức: Cảm giác uể oải, buồn ngủ liên tục dù ngủ đủ, tâm lý dễ cáu gắt, dễ khóc hoặc rút lui khỏi các hoạt động xã hội.
• Cảm giác tội lỗi và tự ti: Học sinh dễ rơi vào trạng thái trách bản thân, cho rằng mình vô dụng, không bằng bạn bè, không xứng đáng với kỳ vọng gia đình.
• Tư duy tiêu cực kéo dài: Thường xuyên có suy nghĩ "mọi chuyện sẽ không bao giờ khá hơn", "mình không thể thay đổi", thậm chí xuất hiện ý nghĩ tự làm tổn thương bản thân.
• Rối loạn giấc ngủ, ăn uống, tập trung: Đây là những biểu hiện sinh học rõ ràng, cho thấy cảm xúc tiêu cực đang ảnh hưởng đến hệ thần kinh và sức khỏe tổng thể.

Nếu không được can thiệp sớm, trầm cảm ở học sinh THPT có thể kéo dài và gây hậu quả nghiêm trọng như bỏ học, suy sụp tinh thần, hoặc thậm chí có hành vi tự sát. Đây là lý do các chuyên gia tâm lý khuyến khích nhà trường và phụ huynh cần theo dõi sát sao sự thay đổi tâm lý của học sinh, không chỉ qua điểm số mà qua cảm xúc, hành vi và chất lượng cuộc sống hàng ngày.

3. Trầm cảm không phải là yếu đuối hay lười biếng!

Ảnh 3: Trầm cảm không phải là yếu đuối hay lười biếng!

Theo các chuyên gia tâm lý, đã đến lúc xã hội cần thay đổi góc nhìn về trầm cảm. Đặc biệt với học sinh THPT, trầm cảm không phải là bệnh của sự "lười biếng" hay "thiếu cố gắng", mà là hệ quả tất yếu của một hệ thống giáo dục đặt nặng kết quả nhưng bỏ qua nhu cầu tâm lý và cảm xúc của con người.

Chuyên gia tâm lý nhận định rằng: Học sinh cần được học cách chăm sóc sức khỏe tinh thần ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, cũng giống như học cách làm toán hay viết văn. Bởi chỉ khi biết quản lý cảm xúc, đối diện áp lực và có nơi để chia sẻ, các em mới có thể phát triển toàn diện mà không bị ám ảnh bởi việc học.

Những điều gia đình và nhà trường có thể làm để phòng ngừa trầm cảm ở học sinh THPT:

• Lắng nghe thay vì áp đặt: Quan tâm đến trạng thái tâm lý và cảm xúc của học sinh hàng ngày, không chỉ chú trọng vào kết quả học tập.
• Tạo không gian an toàn để nói thật: Hãy để các em biết rằng "con có thể nghỉ ngơi", và "con không cần hoàn hảo để được yêu thương".
• Giảm kỳ vọng, tăng sự đồng hành: Tập trung vào sự tiến bộ hơn là thành tích. Cho phép học sinh có quyền được thử – sai – học.
• Đưa tâm lý học đường trở thành thiết yếu: Bổ sung chương trình giáo dục cảm xúc, mời chuyên gia tâm lý định kỳ đến trường để hướng dẫn kỹ năng quản lý áp lực và nhận diện sớm trầm cảm.
• Khuyến khích tìm đến chuyên gia tâm lý khi cần: Gặp chuyên gia tâm lý không có nghĩa là học sinh “có vấn đề”, mà là hành động thông minh để bảo vệ sức khỏe tinh thần và học cách trưởng thành một cách lành mạnh.

Với sự phối hợp giữa Bác sĩ Tâm thần -  Chuyên gia tâm lý và ứng dụng Công nghệ trong chăm sóc sức khỏe tinh thần, dịch vụ tư vấn/tham vấn Safe and Sound tự hào tiên phong hỗ trợ bạn “Tự phát hiện sớm - Sơ cứu cảm xúc tức thời - Hỗ trợ đồng hành dài hạn”.

Nếu bạn nghi ngờ mình gặp vấn đề tâm lý, hoặc muốn biết thêm thông tin về dịch vụ tham vấn - tư vấn tâm lý, bạn có thể liên hệ tới HOTLINE 0964 778 911 (Điện thoại/Zalo, 24/7) để được giải đáp và hỗ trợ trong thời gian sớm nhất! 

CÁCH THỨC ĐẶT LỊCH HẸN tham vấn/tư vấn trực tuyến hoặc trực tiếp với chuyên gia

• Tại Fanpage Bác sĩ tâm lý SNS
• Hoặc tải và đặt lịch tham vấn trên ứng dụng Safe and Sound để quản lý và theo dõi lịch mọi lúc, mọi nơi 

Safe and Sound - thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ Y tế (IMT)

Xem thêm:

Dấu hiệu của trầm cảm ở tuổi dậy thì

Tự tử ở học sinh: Chúng ta cần phải thay đổi gì trong trường học?

Cùng bác sĩ tâm lý lắng nghe con: Hiểu về trầm cảm tuổi dậy thì